Ajax Nedir?

Ajax, web aplikasyonları için yeni bir yaklaşımdır ve Asynchronous JavaScript and XML'in kısaltmasıdır. Doğru kullanıldığı zaman ASP.Net ve diğer server tabanlı teknolojilerden çok daha hızlı kullanıcının isteklerine cevap verebilen daha interaktif çözümler bu yeni yaklaşım sayesinde üretilebilmektedir.

AJAX kullanılan Asp.Net tarzı web aplikasyonlarında server'a form gönderme ve cevap bekleme kısmı tamamen ortadan kaldırılmış. Asp.Net tarzı server tabanlı web aplikasyonlarında server kullanıcı tarafından gönderilen isteklere her kullanıcı bir istek gönderdiğinde cevap vermek zorunda olduğundan yazılımın cevap verme hızı web serverin hızıyla doğru orantılıydı. Web serverın hızlı cevap veremediği zamanlarda da kullanıcının web aplikasyonundan aldığı verim büyük oranlarda düşebiliyordu.

AJAX kullanımında browserla web server arasındaki veri alışverişi dramatik oranda azaltılıyor ve aynı zamanda da web server'in işlem gücü bu tür işlemler için kullanılmamış oluyor. Yani sayfa yenilemeden işlem yapılabiliyor.
Örneğin forumumuzda mesajı düzenlemek istediğimiz zaman Mesajı Düzenleye tıklıyoruz ve düzenlememizi yaptıktan sonra Tamam diyerek değişikliği yapıyoruz. Bu işlemler sırasında sayfa hiç yenilenmiyor.


Ajax aşsağıdaki teknolojilerin bir araya getirilmesiyle oluşmuş;
Javascript
XHTML ve CSS'in ortak kullanımı
Document Object Model kullanarak dinamik sayfa gösterimi ve interaktif kullanıcı arabirimi.
XML ve XSLT kullanılarak veri alim/gönderimi ve manipulasyonu
XMLHttpRequest kullanılarak yapılan asenkron veri alımı
Ajax bu özellikleri ile herkesin ilgisini çekemektedir ve Ajax kullanılarak bir çok uygulama geliştirilmiştir. Google tarafından geliştirilen gmail bunlara bir örnektir.

Güzel bişeymiş bu AJAX, nerden indiririz bunu?
AJAX indirilebilecek bir paket, elle tutulur veya gözle görülür birşey değildir. AJAX, yeni bir yazılım mimarisi yaklaşımıdır.

Basit bi örnek verelim. Şöyle bir uygulamamız olduğunu düşünelim. Bir sayfada aşağıdaki resimdeki gibi solda ufak resimler (thumbnail) sağında ise bu ufak resimlere tıklayınca büyük olarak getirileceği büyük resmimiz olsun. Kullanıcı hangi resmi tıklar sağda onu büyük olarak görecek.








Resimlerin küçük hallerinine tıklanınca büyük halleri büyük resim alanında görüntülenecektir. Bu uygulama birçoğumuz tarafından yapılmış ve internette çok kolay bulabileceğimiz bir uygulamadır. Özünde bu uygulamada bir AJAX uygulamsıdır. resimDegistir fonksiyonu ile sunucudan resim dosyası istenmektedir.

Yazının başından beri belirtilen (yukarıdaki örneğin ışında :-) ) AJAX tanımını tekrarlamak istiyorum. AJAX sunucudaki PHP dosyalarının ( Bu dosyalar herhangi bir sunucu tabanlı yazılımlar olabilir Java, ASP ...) tarayıcı yenilenmeden (Javascript le) çağırılması ve oluşan çıktının (HTML, XML yada düz metin olabilir) tarayıcıda gösterilmesinde ibarettir.

Bu durumda AJAX ın üç temel bileşini olduğu söylenebilir. Tarayıcıda tetikleme işlemlerinin sağlayan ve dönen veriyi gösteren Javascript, sunucudaki tetiklenen betik ve sunucudan tarayıcıya döneni veri formatı.


Tarayıcıdaki javascript:

Sayfayı yenilemeden sunucudan istek göndermeyi ve sonuç almayı sağlayan javascript sınıfı XMLHttpRequest sınıfıdır. Bu sıkça kullanılan tarayıcıların (IExplorer, Firefox, Opera) hepsi tarafından desteklenmektedir.

Oluşturduğunuz XMLHttpRequest nesnesi sunucuya GET ve POST yöntemiyle istek göndermenizi sağlar. Bunu send() fonksiyonu ile yaparız.





Yukarıdaki kod basitce sunucudaki dosya.php dosyasını çağırır. Burada kullanılan open() işlevi sunucudaki dosya ile hangi methodla alış veriş yapacağımızı belirtmemizi sağlar. send() işlevi ise sunucuya göndereceğimiz ek değişkenleri belirtmemizi sağlar. Eğer hiç değişken göndermeyeceksek bile bu işlevi 'null' argümanı ile çağırmalıyız.

Buraya kadar ki kodlar sunucudaki dosyaya istek göndermekle ilgili idi. Şimdi dosyanın çalışması sonucu oluşan çıktıyı tarayıcı tarafında nasıl göstereceğimize geçelim. XMLHttpRequest ile sunucu ile veri alışverişinin durmunu takip edebiliyoruz. Nesenenin readyState özelliği ile ve onreadystatechange tetiğiyle (trigger) alışverişin durumunu takip edip başarılı olup olmadığını anlayabiliyoruz. Alışverişin durumunu belirten readyState özelliğine 5 ayrı atanır.
0 = Alışveriş başlamadı
1 = Sunucuya istek gönderiliyor
2 = Sunucuya istek gönderildi
3 = Alışveriş devam ediyor
4 = Alışveriş sonlandı
Bu değerlere göre alışverişin durumu takip edip işlemlerimizi yapabiliriz. gmail kullananlar bilirler mail gönderirken veya herhangi bir işlem yaparken işlemin devam ettiğine dair gmail sayfanın tepesine uyarılar yazar. readyState değiştiğini onreadystatechange tetiği ile takip edebilir ve bu değişime göre fonksiyonları atayabiliriz. Bu durumda yukarıdaki kodumuza söyle bir ekleme yapabiliriz.





onreadystatechange tetiği readyState değerinin her değiştitiğinde degisiklikOldu() işlevini çağırır. degisiklikOldu() içinde de eğer alışveriş tamamlanmış ise ilgili işlemler yapılır.

Şimdi ise sunucudaki dosyanın gönderdiği verinin nasıl gösterileceğine bakalım. Veri alışverişi bittiğinde oluşturduğumuz XMLHttpRequest nesnesinin responseText öğesinin değeri sunucudan gelen veri bulunur. Bu veriyi sayfanın istediğimiz yerinde kullanabiliriz.

Yukarıda yazdığımız kodu biraz daha değiştirerek şu hale getirelim.





Ajax Kullan

Bu dosyadaki 'Ajax Kullan' linkine tıklanında 'dosya.php' oluşturduğu çıktı sayfa yenilenmeden tarayıcımızda görünür.

'dosya.php' dosyasına GET yöntemiyle değişken gönderebiliriz.

http.open('get', 'dosya.php?degisken1=1&degisken2=2');

Bu değişkenlere dosya.php de $_GET dizisini kullanarak ulaşabiliriz.

Yada POST yöntemini kullanmak istiyorsak aşağıdaki gibi değer gönderebiliriz.

http.open("post", "dosya.php");
http.send("degisken1=1&degisken2=2");

Bu değişkenlere dosya.php de $_POST dizisini kullanarak ulaşabiliriz.

Bu yazıda basitçe AJAX uygulamasının temel işlemleri anlatılmaya çalışılmıştır. Bu temel işlevleri kullanarak kendi uygulamalarınızı yapabilirsiniz.